Omgevingshandhaving nodige have voor de toekomst (12 november 2019)

INLEIDING

_{door Marc Van de Bergh, voorzitter FELNET}

OPENING

_{door Eddy Storms (eerste voorzitter DRBC) - Dagvoorzitter}

HANDHAVING VAN OMGEVINGSRECHT: OVER HANDHAVERS, HUN INSTRUMENTEN EN STRATEGIEËN

_{door Carole Billiet, hoogleraar, Centrum voor Milieu- en Energierecht UGent}

Rechtshandhaving, kortweg handhaving genoemd, vormt het sluitstuk van ieder wetgevingsbeleid. Wetgeving die geen doelmatige handhavingsbepalingen omvat die in de praktijk daadwerkelijk toepassing vinden, blijft dode letter. Het belang van het handhavingsvraagstuk voor het omgevingsbeleid behoeft dan ook geen betoog: een doelmatige en doeltreffende handhaving van het omgevingsregelgeving is eenvoudigweg onontbeerlijk voor het welslagen van dit beleid.

Handhaving omvat toezicht en sanctionering. Toezicht kan worden omschreven, in een notendop, als het toezien op de naleving van de regelgeving. De preventieve rol van toezichtuitoefening valt niet te onderschatten. Sanctionering betreft de situaties waar, o.m. dank zij het toezicht, een schending van de regelgeving werd vastgesteld en hiertegen wordt opgetreden.

In Europese rechtssystemen vormt de handhaving van het omgevingsrecht primair een taak van de overheid. De ‘wakkere burger’ heeft er echter ook een plaats. Toezichthouders komen in uiteenlopende pluimages. Wat zij doen, legt de basis voor verdere beteugeling van wetsschendingen. Het sanctioneringsinstrumentarium behoort in hoofdorde tot de strafrechtelijke en de bestuursrechtelijke sfeer. Het omvat punitieve (bestraffende) en remediërende (probleemverhelpende) instrumenten. Tijd, menskracht en middelen zijn beperkt. Een slimme inzet van de handhavingscapaciteit is onmisbaar. Strategieën zijn dan ook erg belangrijk.

Deze uiteenzetting schetst een fresco waarin de handhavers, hun rol en samenwerking, hun instrumenten en instrumentencocktails, de strategieën die zij gebruiken, hun successen en falen, alle aan bod komen van het terrein tot voorbij de rechtszaal.

EUROPEAN ENVIRONMENTAL POLICY AND LAW - HOW DO WE MAKE IT HAPPEN IN PRACTICE?

_{door Paul Speight, Head of the Unit Environmental Enforcement, EU Commission, DG Environment}

Over the last forty years, the EU has put together a very large package of legislation and policy, more than 200 laws. However, it has increasingly become clear that this legislation is not uniformly applied across the EU, and in some Member States there are still large gaps in compliance even on fundamental issues such as urban waste water treatment or waste management.

The current priority of enforcement policy is therefore focused on these crucial structural issues, along with tackling non-conformity in the transposition of Directives, which remains a problem in many Member States. Individual cases of bad application are being redirected back to the national or regional administrations and legal systems. This has raised a final priority, that of access to justice, where there are still some gaps.

Infringements remain the policy of last resort, with a wide variety of alternative approaches (dialogue, reports, guidance) being tried first. However, they also remain extremely effective, a key part of the Commission’s role as guardian of the treaties.

NETWERKMOMENT

10 JAAR MILIEUHANDHAVINGSDECREET EEN TERUGBLIK

_{door An Stas, vaste secretaris, Vlaamse Hoge Handhavingsraad voor Ruimte en Milieu}

In het voorjaar 2009 trad het Milieuhandhavingsdecreet in werking. Deze nieuwe regelgeving veranderde het milieuhandhavingslandschap in Vlaanderen grondig. Deze verandering had onder meer betrekking op de toezichthoudende instanties en hun instrumentarium. Maar ook op de mogelijkheden in het sanctioneringsbeleid met het uitbouwen van het bestuurlijke sanctioneringsspoor. Na tien jaar kan – aan de hand van de jaarlijkse Milieuhandhavingsrapporten van de Vlaamse Hoge Handhavingsraad voor Ruimte en Milieu – een blik worden geworpen op het bereiken van de doelstellingen van het Milieuhandhavingsdecreet.

DE INVLOED VAN OBJECTIEVEN OP OPTIMALE HANDHAVINGSSTRATEGIEËN

_{door Sandra Rousseau, hoogleraar milieueconomie, KULeuven, faculteit Economie en Bedrijfswetenschappen}

Regelgevers, administraties en handhavers kunnen verschillende doelstellingen nastreven bij de handhaving van milieuregelgeving. Deze doelstellingen spelen een cruciale rol bij het selecteren van optimale handhavingsstrategieën. Het minimaliseren van milieuschade leidt bijvoorbeeld tot een focus op grote vervuilers en tot sancties die gebaseerd zijn op het wegnemen van het financieel voordeel. Daarentegen leidt het maximaliseren van maatschappelijke welvaart tot een focus op vervuilers die tegen lage kosten hoge baten kunnen realiseren en tot sancties die de milieuschade willen zichtbaar maken voor de vervuilers. Verder kan ook een verlangen naar een rechtvaardig beleid of het realiseren van de grootste impact met een beperkt budget een rol spelen.

LUNCH

HOE DRAAGT DE DOUANE HAAR STEENTJE BIJ TOT DE BESCHERMING VAN HET MILIEU?

_{door Kristian Vanderwaeren, administrateur-generaal, FOD Financiën, Douane en Accijnzen}

De douaneautoriteiten hebben ingevolge het Douanewetboek van de Europese Unie[1] voornamelijk als opdracht toezicht te houden op het internationale handelsverkeer van de Unie en aldus bij te dragen tot onder meer de bescherming van de Unie tegen oneerlijke en illegale handel en de ondersteuning van legale handel (bv. CITES) en het garanderen van de veiligheid van de Europese Unie en haar ingezetenen en van de bescherming van het milieu (bv. AFVAL), in voorkomend geval in nauwe samenwerking met de andere autoriteiten.

Daartoe stellen de douaneautoriteiten controlemaatregelen in voor de in-, uit- en doorvoer van zowel de commerciële handel als het niet-commerciële vervoer van goederen.

Binnen deze controlemaatregelen oefent de douane de haar toegekende bevoegdheden uit. Daartoe is een nauwe samenwerking met de verschillende bevoegde autoriteiten van groot belang.

_{[1] Verordening (EU) Nr. 952/2013 van het Europees Parlement en van de Raad van 9 oktober 2013 tot vaststelling van het douanewetboek van de Unie}

RADIOLOGISCH TOEZICHT OP HET LEEFMILIEU

_{door Geert Biermans, diensthoofd Toezicht op het Grondgebied en Natuurlijke Straling, FANC}

Het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle (FANC) voert, in het kader van haar wettelijke opdrachten en een aantal Europese verplichtingen, toezicht uit op radioactiviteit in het leefmilieu in België. Daarbij gaat het zowel om de controle van vergunde installaties en hun routinelozingen, als om een globaal toezicht op de aanwezigheid van radioactieve stoffen en de stralingsniveaus in de verschillende compartimenten van het leefmilieu en de voedselketen. Daarnaast moeten we elk incident, nationaal of internationaal, dat een significant effect kan hebben op de blootstelling van de bevolking aan ioniserende straling kunnen opvolgen. Het toezicht wordt uitgevoerd in real-time in lucht en water, d.m.v. het TELERAD-netwerk, en door middel van een uitgebreid programma van frequente staalname. De algemene radiologische toestand van het leefmilieu is, op enkele historisch verontreinigde sites na, uitstekend.

PRODUCTNORMERING TEN BEHOEVE VAN HET LEEFMILIEU EN DE VOLKSGEZONDHEID - HANDHAVING VAN DE WET PRODUCTNORMEN DOOR DE FEDERALE MILIEU-INSPECTIE

_{door Peter Devlieghere, senior attaché, FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu, DG Leefmilieu, Coördinatie inspectie}

Een uiteenzetting over productnormering ten behoeve van het leefmilieu en de volksgezondheid. Meer bepaald behandelt de presentatie de normering van producten op basis van de wet van 21 december 1998 betreffende de productnormen ter bevordering van duurzame productie- en consumptiepatronen en ter bescherming van het leefmilieu, de volksgezondheid en de werknemers. Het toepassingsgebied van deze wet wordt bepaald en ingevuld door verschillende koninklijke besluiten, Europese Richtlijnen en Europese Verordeningen die betrekking hebben op het op de markt brengen van producten met potentieel schadelijke gevolgen voor de menselijke gezondheid en/of het leefmilieu. De volgende elementen zullen nader worden toegelicht: de handhaving van de wet door de Federale Milieu-Inspectie, de gecontroleerde domeinen, het belang van de handhaving en de handhaving in de praktijk

DE GEMEENTEN HANDHAVEN. WAT KUNNEN WE ERVAN LEREN?

_{door Steven Verbanck, jurist, stafmedewerker milieu, VVSG}

Hoe handhaven de gemeenten het milieu en de ruimtelijke ordening: wat is typisch voor hoe een gemeente met die taak omgaat? Zijn er voldoende dwarsverbanden om milieu – ruimtelijke ordening gezamenlijk te handhaven? Zijn er linken met andere handhavingsbevoegdheden van de gemeenten (o.a. algemene bestuurlijke politie)? Handhaven gemeenten ook intergemeentelijk? Gebruiken gemeenten de bestuurlijke (i.p.v. gerechtelijke) weg om te handhaven, zowel voor beboeting als voor probleemoplossende herstelbevelen? Kunnen gemeenten rekenen op een standvastig beleid en ondersteuning van de Vlaamse overheid?

NETWERKMOMENT

OMGEVINGSHANDHAVING IN VLAANDEREN

_{door Sigrid Raedschelders, afdelingshoofd Handhaving, departement Omgeving Vlaamse Overheid}

Een beknopte toelichting over de bestuurlijke handhaving in de praktijk. Het belang van het vastleggen van prioriteiren en planning voor het uitoefenen van toezicht, hoe wordt in de verscheidenheid van het instrumentarium het geschikte handhavingstraject opgestart om het herstel te bewerkstelligen en hoe worden milieuschendingen gesanctioneerd.

DE BESTUURLIJKE MAATREGEL, EEN ZEGEN VOOR EEN EFFICIËNT HERSTELBELEID

_{door Sven Vrielynck, celhoofd Natuurinspectie, Inspectieregio West (West en Oost-Vlaanderen), Agentschap Natuur en Bos}

De natuurinspectie staat in voor de handhaving van het bosdecreet, het natuurdecreet, het jachtdecreet en de wet op de riviervisserij, samen milieubeheerrecht genoemd. Daarnaast zijn er beperkte bevoegdheden voor het materialendecreet, CITES-wet, pesticidendecreet, mestdecreet, het Nagoya-protocol en de uitvoeringsbesluiten van deze decreten/wetten. In 2009 werd het mogelijk voornoemde wetgeving naast strafrechtelijk, ook bestuurlijk te handhaven. De bestuurlijke maatregel is een bijzonder efficiënt en effectief middel gebleken voor het opleggen van herstelmaatregelen. Bijna alle herstel wordt thans afgedwongen via de bestuurlijke maatregel, en niet langer via een vordering ‘gemachtigd ambtenaar’. Een vordering vereist immers een rechterlijke uitspraak. Nu ook een bestuurlijke dwangsom kan worden opgelegd bij het niet uitvoeren van een bestuurlijke maatregel zal het aantal vorderingen voor de rechtbank verder afnemen. In deze presentatie wordt getracht een helder licht te werpen op de bestuurlijke maatregel als sterke bondgenoot van de toezichthouder en worden enkele voorbeelden en cijfers gepresenteerd.

EEN INTRODUCTIE TOT HET WATERHANDHAVINGSLANDSCHAP

_{door Ann Carette, diensthoofd Juridische Zaken, VMM}

In deze uiteenzetting wordt eerst stilgestaan bij wat onder handhaving water begrepen kan worden. Er bestaat namelijk veel regelgeving van toepassing op (het gebruik van) water.

Vervolgens wordt overlopen wie toezichthouders water zijn. Er zal blijken dat er veel verschillende groepen van toezichthouders water zijn met erg uiteenlopende en overlappende bevoegdheden. Bovendien besteden de toezichthouders water die personeelsleden van de waterbeheerder zijn, slechts een beperkt deel van hun opdracht aan handhaving. Dit komt het professionaliseren niet ten goede.

De uitdagingen in het waterbeheer zijn groot, de handhavingsuitdagingen ook. Om tot een goede handhaving te komen dienen prioriteiten gesteld te worden en moet samengewerkt worden tussen de verschillende toezichthouders water.

Het stellen van toezicht- en handhavingsprioriteiten water gebeurt binnen de coördinatiecommissie integraal waterbeleid naar aanleiding van het opmaken van de maatregelenprogramma’s bij de stroomgebiedbeheerplannen. Dit wordt teruggekoppeld met de VHRM.

HANDHAVING ALS SLUITSTEEN OP HET MESTDECREET

_{door Johan Decrop, diensthoofd Handhaving, VLM}

Het realiseren van een goede kwantitatieve en kwalitatieve toestand van de waterlichamen is van essentieel belang. Met MAP6 ambieert Vlaanderen dan ook een reductie van de nutriëntenverliezen uit land- en tuinbouw om de waterkwaliteit in lijn te brengen met de Europese doelstellingen. Door een sterke handhaving wordt ingezet op het verhogen van de effectiviteit van het bestaande en het nieuwe, gebiedsgerichte, beleid. De handhaving op het mestdecreet bevat zowel administratieve als terreincontroles. Via gebiedsgerichte omgevingscontroles op mestopbrenging en mestopslag worden directe verliezen naar het milieu voorkomen. De opvolging van transportdocumenten via het AGR-GPS systeem verhoogt de controleerbaarheid. Door gerichte risicoanalyse van de bedrijven, die tot een grondige bedrijfsevaluaties leiden en anderzijds de metingen van het nitraatresidu en het uitvoeren van mestanalyses worden misbruiken gedetecteerd en gesanctioneerd.

UITLEIDING

_{door Marc Van de Bergh, voorzitter FELNET}